Każdy człowiek powinien czuć się bezpieczny i żyć wolny od strachu. Jednak w dzisiejszym świecie rośnie poczucie niepewności i zagrożenia. Często prowadzi ono do polaryzacji opinii i uruchamia niebezpieczny proces radykalizacji zachowań. Potrzeba strategicznych działań prewencyjnych, opartych na eksperckiej wiedzy i doświadczeniu, by zwiększyć poziom naszego codziennego bezpieczeństwa. W ramach takich zabiegów, zorganizowaliśmy we współpracy z Instytutem Bezpieczeństwa Społecznego dwudniowe szkolenie, zapraszając do udziału w nim osoby, które z uwagi na swoją pracę mają szansę na wcześną identyfikację zagrożonych radykalizacją.

W charakterze ekspertów prowadzących szkolenie wystąpili: dr hab. Małgorzata Michel (Zakład Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UJ), Anna Łukjanowicz (Ośrodek Kultury Muzułmańskiej w Warszawie), Gerard Bah (pełnomocnik KWP w Kielcach ds. Ochrony Praw Człowieka), dr Przemysław Witkowski (dziennikarz i publicysta), Jacek Purski (IBS), Andrzej Kruczyński (były oficer GROM), Jacek Mazurczak (współpracownik Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), Stanisław Czerczak (członek RAN „EXIT” working group) oraz Tomasz Plaszczyk (prawnik).

Celami, które realizowano podczas szkolenia były:

• Uwrażliwienie uczestników na problem radykalizacji i przestępstw motywowanych nienawiścią;
• Wskazanie jak powszechne są te zjawiska w społeczeństwie i jak ogromny wpływ mają na nasze bezpieczeństwo;
• Wyjaśnienie jaka jest specyfika poszczególnych nurtów ekstremistycznych działających w Polsce;
• Pokazanie jak zawczasu identyfikować ich członków - jaką posługują się symboliką, kodami, modą itp.;
• Przedstawienie aspektów prawnych przestępstw motywowanych nienawiścią i metody reagowania na tego typu incydenty;
• Wskazanie, gdzie szukać wsparcia w przeciwdziałaniu, m.in. współpracując z policją, psychologami i podmiotami lokalnymi;
• Pokazanie na czym polega systemowe podejście do prewencji i przeciwdziałania radykalizacji, obejmujące m.in. grupę ekspercką ds. prewencji i przeciwdziałania radykalizacji.

Dzień pierwszy, czyli poniedziałek 25 lutego 2019 r., rozpoczął się od wprowadzenia do tematu całego szkolenia. Wygłosił je Jacek Purski - dziennikarz, politolog, ekspert ds. przeciwdziałania radykalizacji, członek RAN „Expert Pool”, członek ASHOKA - Międzynarodowej Organizacji Innowatorów Społecznych, a także prezes Instytutu Bezpieczeństwa Społecznego. Omówił on kwestię radykalizacji w Polsce i pokazał wielowymiarowość tego zjawiska.

Radykalizacja polega na negowaniu podstawowych wartości demokratycznych (m.in. równości i różnorodności) oraz rosnącej skłonności do używania przemocy dla osiągnięcia celów ideologicznych. Tragicznym zwieńczeniem procesu radykalizacji mogą być przestępstwa motywowane nienawiścią i akty terroru. Osią procesu radykalizacji są różne ideologie, np. ekstremizm skrajnie prawicowy w naszej części Europy, czy ekstremizm islamski w Europie Zachodniej. 

Następnie kwestię zradykalizowanych gangów pseudokibicowskich przedstawiła dr hab. Małgorzata Michel z Zakładu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jako, że jej zainteresowania naukowe koncentrują się m.in. wokół zagadnień dotyczących lokalnego systemu profilaktyki i resocjalizacji nieletnich oraz Urban Studies w świetle działań gangów dziecięcych i młodzieżowych, omówiła ona bardzo szczegółowo działalność gangów zradykalizowanych kibiców piłkarskich w Krakowie i Łodzi, koncentrując się na swoich doświadczeniach z pracą z rodzinami śmiertelnych ofiar porachunków. Opisała i przeanalizowała proces radykalizacji politycznej w takich grupach i wskazała możliwe kierunki działania resocjalizującego dla sprawców przestępstw związanych z nadmienionymi gangami i ich najbliższym otoczeniem.

Następnie dr Przemysław Witkowski pokazał jak w praktyce dokonywać researchu, badania i analizy środowisk radykalnych. Witkowski jest dziennikarzem, publicysta i wykładowcą uniwersyteckim specjalizującym się w grupach zradykalizowanych. Publikował w gazetach takich jak: „Krytyka Polityczna”, „Przegląd”, „Gazeta Wyborcza”, „Przekrój”, „Odra”, „Vice” oraz w „Le Monde diplomatique” i portalu OKO.press - przede wszystkim teksty o skrajnej prawicy i skrajnej lewicy. Na szkoleniu zaprezentował środowisko nacjonalistycznych pogan i drogę jaką przechodzi dziennikarz od newsa o jednorazowym wydarzeniu do pełnego zasobu informacji o danym środowisku, przekazując swoje doświadczenie z researchem, badaniem źródeł archiwalnych w Instytucie Pamięci Narodowej i Bibliotece Narodowej, pracą z informatorami ze środowisk zradykalizownych i tekstami źródłowymi.

Dzień pierwszy zakończyła dodatkowa sesja pytań uczestników do ekspertów.

Dzień drugi, tj. wtorek 25 lutego 2019 r., rozpoczęła prezentacja Jacka Mazurczaka pt. „Radykalizacja - prewencja i przeciwdziałanie. Aspekty prawne”. Mazurczak to były główny specjalista MSWiA ds. monitorowania przestępstw z nienawiści, a także aktualnie współpracownik Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz autor szkoleń z zakresu zwalczania przestępstw ochrony praw człowieka. Dodatkowo Mazurczak razem z Tomaszem Plaszczykiem - prawnikiem, mjr. w stanie spoczynku, który służył 16 lat w pionie śledczym ABW, gdzie prowadził liczne postępowania karne z art. 256 § 1 i 2 kk. - dokonali szczegółowej analizy przypadku, pokazując, jak można zgodnie z polskim prawem przejść cały proces działań związanych przestępstwami z nienawiści, od zaobserwowania, przez zgłoszenie odpowiednim organom, proces, aż do ewentualnych zaskarżeń decyzji sądu.

Następnie przedstawicielka Ośrodka Kultury Muzułmańskiej w Warszawie i jego koordynatorka ds. Kultury i Edukacji, a także aktywna członkini społeczności muzułmańskiej w Polsce Anna Łukjanowicz przedstawiła prezentację mającą zobrazować perspektywę muzułmańską na proces radykalizacji. Można było usłyszeć zarówno o zradykalizowanych członkach ummy jak i poznać perspektywę osób dotkniętych przemocą na podłożu islamofobicznym.

Szkolenie z edukacji antyterrorystycznej przeprowadził Andrzej Kruczyński - były oficer GROM, uczestnik zagranicznych misji specjalnych, były szef bezpieczeństwa na Stadionie Narodowym i współautor podręcznika „Edukacja dla bezpieczeństwa”. Pokazano i przećwiczono z uczestnikami podstawowe zachowania w sytuacji zagrożenia terrorystycznego, a także omówiono jak zachowywać się i radzić sobie w sytuacji ataku.

Perspektywę zradykalizowanej młodzieży przedstawił w swoim wykładzie „Nienawidziłem Wszystkich” Stanisław Czerczak - w latach 90-tych związany z ruchem neofaszystowskim, dziś członek RAN „EXIT” working group, szkolący Policję, Służbę Więzienną i Straż Graniczną, a także edukujący młodzież, działając przeciw dyskryminacji, nietolerancji i nienawiści.

Podczas obu dni trwania szkolenia, wykłady, prezentacje i dyskusje przeplatały ćwiczenia interpersonalne, uwrażliwiające i edukacyjne, takie jak „ Reaguję”, „Różnice i Podobieństwa”, czy „Kim jest ten człowiek?”, które przeprowadzał Gerard Bah, absolwent Helsińskiej Szkoły Praw Człowieka, certyfikowany trener kompetencji wielokulturowych, laureat nagrody „Okulary Równości”.

W podsumowaniu, przeprowadzonym pod hasłem „I co dalej? Podejście międzysektorowe!”, Jacek Purski, eksperci i uczestnicy doszli do wniosku, że problem radykalizacji, mogącej prowadzić przez przemoc i ekstremizm do terroryzmu, nie jest dostatecznie rozpoznany w Polsce. Brakuje wiedzy o samym zjawisku radykalizacji oraz jej następstwach. Co za tym idzie brakuje również spójnych, kompleksowych systemów prewencji i przeciwdziałania radykalizacji, zarówno na szczeblu lokalnym jak i centralnym.

Uznali też, że konsekwentne przeciwdziałanie, edukacja i komunikacja może stanowić antidotum na radykalizację, nienawiść i przemoc. Poprzez szybkie, wielowymiarowe reagowanie, połączone z ogólnopolskimi programami badawczo-edukacyjnymi można szukać rozwiązań dla tego problemu.

Koniecznym jest również stworzenie sieci ekspertów i systemu bezpośredniego reagowania na sytuacje kryzysowe, a także wypracowywanie, wdrażanie dobrych praktyk i wzmocnienie państwa prawa.